Sesja terenowa A

 

 

Stanowisko Piotrkowo położone jest w północnym odcinku rynny polodowcowej rzeki Lubianki w północno-zachodniej części Pojezierza Dobrzyńskiego. Celem prowadzonych badań była rekonstrukcja ewolucji jezior występujących w rynnie. Uzyskane wyniki analizy pyłkowej, potwierdzone datowaniami radiowęglowymi, wykazały istnienie tu dwóch generacji zbiorników wodnych. Pierwszy istniał w schyłkowym plenivistulianie, drugi od okresu preborealnego. Podobną sytuację opisał W. Niewiarowski (1995) dla Jeziora Biskupińskiego, gdzie udokumentowano obecność zbiornika wodnego ze schyłku plenivistulianu oraz od okresu późnego glacjału do czasów współczesnych.

 

 

 

Stanowisko Zbójenko położone jest na wschód od Golubia-Dobrzynia w obrębie tzw. zbójeńskiego pola drumlinowego na zapleczu strefy marginalnej subfazy kujawsko-dobrzyńskiej. O ile drumliny zbójeńskie, a według nowszych ustaleń tzw. kręte lineacje glacjalne, były wielokrotnie badane, o tyle zagłębienia między nimi do tej pory nie doczekały się szczegółowych opracowań. Na obszarze testowym wyróżniono 60 zagłębień najczęściej wydłużonych zgodnie z kierunkiem form wypukłych. Badane zagłębienia charakteryzują się zróżnicowaną głębokością i ukształtowaniem dna z gliną morenową w podłożu. Osady ponad gliną morenową stanowią zapis ich zróżnicowanej ewolucji i stopnia przekształcenia antropogenicznego od wczesnego średniowiecza. W toku przeprowadzonych badań osadów wypełniających analizowane zagłębienia wyróżniono pięć charakterystycznych typów tych wypełnień.

 

 

 

Stanowisko Przeszkoda usytuowane jest w krawędzi rynny polodowcowej i prezentuje budowę geologiczną wysoczyzny morenowej w północno-środkowej części Pojezierza Dobrzyńskiego. W stanowisku zaprezentowana zostanie stratygrafia i sedymentologia osadów plejstoceńskich, na które składają się glina lodowcowa ostatniego zlodowacenia spoczywająca na miąższej serii osadów piaszczysto-żwirowych genezy fluwioglacjalnej. Zasadniczym wątkiem prezentowanym w stanowisku będzie zapis procesów subglacjalnych i dynamiki lodu (w skali makro- i mikroskopowej) w glinach lodowcowych ze szczególnym uwzględnieniem interakcji lądolodu z podłożem.

 

 

 

Stanowisko Obórki znajduje się w krawędzi rynny polodowcowej w północno-wschodniej części Pojezierza Dobrzyńskiego. Prezentuje ono budowę geologiczną wysoczyzny morenowej, na którą składają się dwa pokłady glin lodowcowych, tj. ze zlodowacenia Warty i Wisły, rozdzielonych osadami piaszczystymi o genezie fluwioglacjalnej i fluwioperyglacjalnej. Głównymi tematami prezentowanymi w stanowisku będą: zapis procesów subglacjalnych i dynamiki lodu (w skali makro- i mikroskopowej) w pokładach glin lodowcowych i procesów glacitektonicznych w osadach je podścielających, świadectwa sedymentologiczne procesów zachodzących w warunkach peryglacjalnych oraz rekonstrukcja paleogeograficzna środowisk sedymentacyjnych wyróżnionych w stanowisku i jego najbliższym otoczeniu.

 

 

 

Stanowisko Górzno-Fiałki, położone na północ od miasta na szczycie wzgórza nazywanego przez mieszkańców "Górą Wielkanocną", jest jednym z najciekawszych punktów widokowych na Pojezierzu Dobrzyńskim. Wzgórze stromym zboczem schodzi w kierunku Jeziora Górznieńskiego położonego w głębokiej rynnie subglacjalnej. Krawędzie rynny w sąsiedztwie miasta dochodzą do 50 metrów wysokości względnej. Na stanowisku zaprezentowana zostanie problematyka dotycząca genezy rzeźby polodowcowej w rejonie Górzna, a w szczególności zagadnienie skanalizowanego drenażu subglacjalnego i recesji lądolodu w czasie subfazy kujawsko-dobrzyńskiej. Wyniki analiz geoprzestrzennych prowadzonych na wysokorozdzielczych numerycznych modelach terenu (DEM) w środowisku GIS wskazują na bardziej złożoną genezę rzeźby na badanym obszarze niż przyjmowano dotychczas.

 

 

 

Stanowisko Glaznoty położone jest w południowej części wzgórza morenowego występującego w obrębię zespołu form morenowych o orientacji NE-SW charakterystycznego dla północno-zachodniego skłonu Garbu Lubawskiego. W odsłaniających się we wzgórzu osadach stwierdzono wyraźne następstwo środowisk sedymentacyjnych, od wodnolodowcowej sedymentacji proglacjalnej, przez spływy kohezyjne materiału morenowego w strefie marginalnej, do facji glin subglacjalnych formowanych pod stopą lądolodu. Rdzeń analizowanej formy cechują silne zaburzenia glacitektoniczne wykształcone głównie w formie nasunięć. Wykonane badania sedymentologiczne, strukturalne oraz datowania OSL osadów wodnolodowcowych wskazują na złożoną genezę analizowanego wzgórza, które można określić mianem „przejechanej” moreny spiętrzonej.

 

 

 

Stanowisko Rożental jest zlokalizowane w jednej z form morenowych północno-zachodniego skraju Garbu Lubawskiego. Sekwencja odsłaniających się tu osadów plejstoceńskich dokumentuje zróżnicowane procesy, w tym: akumulację wodnolodowcową w bliskim sąsiedztwie czoła lądolodu, formowanie glin subglacjalnych aktywnego lodu, rozwój procesów peryglacjalnych. Na podstawie analiz sedymentologicznych oraz datowań OSL osadów wodnolodowcowych i wypełnień peryglacjalnych klinów piaszczystych udokumentowano złożoną, „palimpsestową” genezę wzgórza morenowego w Rożentalu.

 

 

 

Stanowisko Retno znajduje się na Pojezierzu Brodnickim niedaleko miejscowości Zbiczno. Przebiega tu ciąg recesyjnych moren północnowąbrzeskich. Badania prowadzono w obrębie zlewni bezpośredniej niewielkiego zagłębienia o genezie wytopiskowej. Kompleksowe zastosowanie wielu metod badawczych: paleobotanicznych, geochemicznych, geomorfologicznych i gleboznawczych pozwoliło na rekonstrukcję przemian warunków paleogeograficznych w otoczeniu zagłębienia od późnego glacjału do czasów współczesnych. Otrzymane wyniki badań, głównie osadów wypełniających zagłębienie, świadczą o złożoności procesów, które od ponad 13 000 lat zachodziły w obrębie jego zlewni. Uzyskane dane, szczególnie te o charakterze wskaźnikowym, stanowią istotne uzupełnienie aktualnego stanu wiedzy na temat historii postglacjalnego rozwoju północno-środkowej Polski.

Sesja terenowa B

 

 

Stanowisko Wypaleniska położone jest na południowy-wschód od Bydgoszczy, na terasie IX w zachodniej części Kotliny Toruńskiej. W stanowisku odsłaniają się osady piaszczyste o miąższości około 10 m, na których zalega glina lodowcowa zlodowacenia Wisły. Jednostki sedymentacyjne wydzielone w osadach piaszczystych reprezentują odrębne formacje rzeczne środkowego vistulianu, których litotypy odpowiadają pojedynczym (inicjalnym) oraz złożonym odsypom koryt rzek roztokowych. W stanowisku omówione zostanie ewolucja tych form, jak również zmiany układów koryt roztokowych przebiegających w odmiennych warunkach paleohydraulicznych uzależnionych od sposobu zasilania rzek i zmian klimatu. Wielkości i dynamika przepływów rzek były również stymulowane przez budowę geologiczną podłoża ich koryt i ruchy neotektoniczne. Omawiane serie rzeczne były deponowane w obrębie dystrybutywnych systemów fluwialnych vistuliańskiego basenu sedymentacyjnego Kotliny Toruńskiej.

 

 

 

Stanowisko Borówno położone jest w północnej części basenu (kotliny) unisławskiego. Fluwioglacjalne i późnoglacjalne terasy rzeczne zajmują tu stosunkowo niewielkie powierzchnie a dominują równiny biogeniczne i równina zalewowa, zajmujące około 2/3 powierzchni basenu. Analiza geomorfologiczna w obrębie wyższych teras pozwoliła na wyróżnienie licznych zagłębień po martwym lodzie. Na stanowisku omówione zostaną dowody morfologiczne i sedymentologiczne występowania brył martwego lodu w tym odcinku doliny. W dalszej kolejności przedstawione zostaną cechy fizyczne i chemiczne osadów biogenicznych basenu świadczące o występowaniu jeziorzysk dolinnych kształtowanych od początku holocenu. Ponadto omówiona zostanie geneza równiny zalewowej Wisły ze szczególnym uwzględnieniem form wstęg piaszczystych powstających w czasie zimowych zatorów lodowych.

 

 

Stanowisko Uść znajduje się na wschodnim zboczu basenu (kotliny) unisławskiego (Dolina Dolnej Wisły) w okolicy Chełmna. Zbocza kotliny są silnie urozmaicone licznymi formami wklęsłymi, tj. suchymi dolinami różnych typów, zarówno erozyjnymi jak i denudacyjnymi. Najliczniejsze są wśród nich doliny erozyjne, zwane parowami, o zróżnicowanych rozmiarach. Najdłuższe dochodzą do 2 km i są rozgałęzione, zaś krótsze mają układ prosty. Duże parowy są zazwyczaj głębokie (do 45 m) i posiadają bardzo strome zbocza (25-45 st). Na zboczach występują spłaszczenia, które świadczą o istnieniu kilku faz ich rozwoju. U ich wylotu występują najczęściej stożki napływowe o zróżnicowanej wielkości dokumentujące jedynie młodsze fazy ich rozwoju, bowiem ich objętości są dużo mniejsze niż samych suchych dolin. Przykładem dużej suchej doliny jest parów w Uściu. Jego najnowsze badania, w tym datowania bezwzględne OSL i C14 osadów jego dna i stożka napływowego, dają nowe spojrzenie na etapy rozwoju tego typu form.

 

 

Stanowisko Świecie znajduje się w obrębie jednego z najbardziej aktywnych geodynamicznie odcinków strefy krawędziowej Doliny Dolnej Wisły. Strome zbocza o deniwelacjach dochodzących do 60 m zbudowane są tu z utworów czwartorzędowych, głównie piasków i glin morenowych. Jednym z ważnych procesów biorących udział w kształtowaniu ww. strefy były i nadal są procesy osuwiskowe. Na trzykilometrowym odcinku zarejestrowano tu łącznie 58 osuwisk, które cechują się dużą aktywnością. W ciągu ostatnich 50 lat powstało, bądź uległo reaktywacji ponad 70% istniejących form osuwiskowych. O dużej roli osuwisk w kształtowaniu rzeźby stoku świadczy tzw. wskaźnik osuwiskowości, wynoszący 30%. Osuwiska inicjowane są zarówno w efekcie podcięcia erozyjnego jak i w wyniku wypływów wód gruntowych w górnych częściach stoku. W pobliżu stanowiska znajduje się jedno z największych aktywnych osuwisk w dolinie o powierzchni ponad 2 ha.

 

 

 

Stanowisko Górna Grupa położone jest w Kotlinie Grudziądzkiej (Dolina Dolnej Wisły). Na stanowisku omówione zostaną: rola rzeźby odziedziczonej formy dolinnej sprzed maksimum ostatniego zlodowacenia na kierunek ruchu lądolodu, geneza wyższych poziomów terasowych w nawiązaniu do ujściowego odcinka sandru Wdy w okolicach Wiąga, kwestia zasięgu i morfologii zastoiska z Wiągu, zagadnienie przetrwałości Kotliny Grudziądzkiej, morfologia i struktury sedymentacyjne teras kemowych, które od kilkudziesięciu lat są przedmiotem kontrowersji interpretacyjnych. Ponadto przedstawione zostaną wyniki badań nad sposobem wykształcenia osadów powodziowych w dnie doliny oraz problem zamulania starorzecza Starej Wisły pod Grudziądzem.

 

 

 

Stanowisko Stara Kiszewa znajduje się na równinie zalewowej doliny Wierzycy. Na stanowisku zaprezentowane zostaną zagadnienia związane z włączaniem jezior w systemy fluwialne na obszarach młodoglacjalnych. Przedstawiona zostanie charakterystyczna dla tych systemów morfologia równiny zalewowej, a także typowy profil osadów jeziornych, deltowych i aluwialnych, który będzie wcześniej pobrany specjalną sondą i zaprezentowany uczestnikom sesji terenowej.

 

 

 

Stanowisko Jezioro Czechowskie znajduje się w dnie rynny subglacjalnej na bezpośrednim przedpolu fazy pomorskiej ostatniego zlodowacenia, na pograniczu Borów Tucholskich i Pojezierza Kociewskiego. W dnie misy jeziornej odkryto rocznie laminowane osady jeziorne obejmujące późny glacjał (od böllingu) i holocen. Interdyscyplinarny zespół badawczy stosujący analizy multiproxy przedstawi wyniki dwuletnich badań zmierzających do ustalenia zmian paleośrodowiskowych w kontekście globalnych zmian klimatu, lokalnych uwarunkowań hydrogeologicznych i działań człowieka. Ciekawostką jest fakt, iż w trakcie analiz wykryto obecność popiołów wulkanicznych z wybuchu wulkanu Laacher See (12280 BP). W trakcie omawiania stanowiska uczestnikom wycieczki zostaną również pokazane profile osadów strefy litoralnej wraz z interpretacją wahań poziomu wody.

Sesja terenowa C

 

 

Stanowisko Dzikowo położone jest na V terasie Wisły we wschodniej części Kotliny Toruńskiej w sąsiedztwie Jeziora Dzikowskiego. Obszar ten zajęty jest przez torfowisko występujące w obrębie dużego zagłębienia bezodpływowego. Osady organiczne, jeziorne i torfowiskowe, wypełniające to obniżenie osiągają miąższość ponad 10 m i zawierają zapis zmian środowiska geograficznego od Allerödu do współczesności. Ponieważ obszar badań nie był jak dotąd opracowany pod względem paleogeograficznym stanowisko Dzikowo stało się przedmiotem szczegółowych badań interdyscyplinarnych. Mają one na celu odtworzenie zmian środowiska geograficznego po ustąpieniu ostatniego lądolodu z tego obszaru, ze szczególnym uwzględnieniem przełomu późnego glacjału i holocenu oraz określenie stopnia antropopresji w neoholocenie. Obszar ten jest również interesujący w kontekście morfogenezy i czasu powstania teras Wisły, jak również relacji tego zagłębienia do wytopiska zajętego przez Jezioro Dzikowskie.

 

 

 

Stanowisko Bachorza usytuowane jest w dnie doliny Bachorzy w południowej części Równiny Inowrocławskiej. Ta potężna forma, o długości około 40 km, jest jedną z najbardziej zagadkowych dolin marginalnych wód lodowcowych obszaru młodoglacjalnego. Przebiega ona pomiędzy okolicami Brześcia Kujawskiego na wschodzie po Kruszwicę na zachodzie. O jej genezie i roli w odpływie wód w okresie recesji ostatniego lądolodu wypowiadało się wielu badaczy już od pierwszej połowy XX w. Na stanowisku zaprezentowana zostania najnowsza koncepcja morfogenezy tej formy i jej roli w odpływie wód roztopowych i ekstraglacjalnych w kontekście nowych poglądów co do zdarzeń glacjalnych w północno-środkowej Polsce w czasie zlodowacenia Wisły.

 

 

 

Stanowisko Kruszwica prezentuje niektóre wyniki najnowszych badań osadów dennych jeziora Gopło. Ich celem było rozpoznanie cech geochemicznych, litologicznych i sedymentologicznych osadów oraz wpływu czynników antropogenicznych na ich właściwości będące istotnym wskaźnikiem przemian zachodzących w ekosystemie jeziornym. Zebrane dane z 20 rdzeni osadów rejestrujących okres ostatnich 100 lat, pobranych z równomiernie rozlokowanych głęboczków i stref przegłębień dna jeziora, zostały przeanalizowane pod kątem wprowadzonych przez człowieka do Gopła substancji toksycznych (PCB, WWA) i metali ciężkich (Cu, Ni, Cd, Pb, Cr, Zn, As, Hg). Pozyskane dane zostały poddane weryfikacji przy zastosowaniu modeli hydrodynamicznych. Przeprowadzono symulacje w środowisku trójwymiarowym odzwierciedlające prawdopodobny ruch masy wody w jeziorze oraz kierunki, prędkości oraz potencjalne strefy depozycji niesionego osadu wraz z zanieczyszczeniami.

 

 

 

Stanowisko Toruń usytuowane jest na lewym brzegu Wisły, na Kępie Bazarowej, vis a vis panoramy zespołu staromiejskiego Torunia. Prezentowana na stanowisku problematyka związana będzie z realizacją szerszego, interdyscyplinarnego projektu badawczego, którego tematem jest rozwój przestrzenny Torunia do początku XIX w. Dotyczyć ona będzie rekonstrukcji środowiska przyrodniczego, w tym pierwotnego ukształtowania terenu i powierzchniowej budowy geologicznej, przedlokacyjnego Torunia i jego bliskich przedmieść oraz przemian tego środowiska związanych z oddziaływaniem miasta. Rekonstrukcja oparta została głównie o historyczne i współczesne materiały kartograficzne oraz dane geologiczne, hydrogeologiczne i archeologiczne zintegrowane i analizowane w środowisku GIS.